POZOSTAŁOŚCI PESTYCYDÓW W OWOCACH I WARZYWACH – FAKTY I MITY.

Owoce i warzywa są podstawowym źródłem wielu niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu składników, w tym witamin, minerałów, antyoksydantów oraz błonnika. Wyprodukowanie odpowiedniej ilości żywności dla 8 miliardów ludzi bez stosowania środków ochrony roślin wydaje się niemożliwe. Środki ochrony roślin zabezpieczają m.in. uprawy przed działaniem patogenów i zwiększają wydajność plonowania ale jednocześnie są źródłem obecności pozostałości pestycydów w żywności. Informacje na ich temat pojawiające się w środkach masowego przekazu, portalach internetowych czy mediach społecznościowych są często przekazywane w sposób nierzetelny i tendencyjny i wywołujący poczucie zagrożenia. Zdarza się, że ich (współ)autorami są osoby postrzegane przez konsumentów jako profesjonaliści. Może to wywoływać u przeciętnego konsumenta, który nie zna obowiązujących w UE rygorystycznych procedur dopuszczania pestycydów do obrotu i nadzoru nad ich właściwym stosowaniem oraz procedury ustanawiania najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów (NDP) w żywności, nieuzasadnione obawy przed spożywaniem „naszpikowanych toksycznymi pestycydami”, „zatrutych” owoców i warzyw.

Na podstawie wyników urzędowych badań Inspekcji Sanitarnej oszacowano narażenie i scharakteryzowano ryzyko długoterminowe związane z narażeniem konsumentów na pozostałości pestycydów obecne w żywności dostępnej na rynku w 2019 r.¹ Wśród 2624 zbadanych próbek, 1769 stanowiły owoce i warzywa. W 34,1% próbek owoców i warzyw nie stwierdzono pozostałości, a w 59,9% próbek stwierdzono obecność pozostałości co najmniej jednego pestycydu na poziomie poniżej wartości NDP. W 6,0% próbek stwierdzono przekroczenie wartości NDP co najmniej jednego pestycydu, przy czym po uwzględnieniu niepewności pomiaru, za niezgodne uznano 56 próbek (3,2%). Najczęściej wykrywanymi pestycydami były fungicydy: boskalid, kaptan i azoksystrobina. Najwięcej pozostałości w przeliczeniu na próbkę stwierdzono w porzeczkach, truskawkach i brzoskwiniach.

Ryzyko długoterminowe oceniono dla tych par produkt/pestycyd, w których pozostałości danego pestycydu oznaczono ilościowo w co najmniej 20% analizowanych próbek danego produktu. Zidentyfikowano 88 takich par. Do obliczeń wykorzystano dane zgromadzone przez EFSA, w tym dane na temat spożycia produktów w krajowej populacji generalnej oraz kilka dodatkowych diet zbliżonych do polskiego modelu żywienia. Uwzględniono średnie stężenia pozostałości danego pestycydu w danym produkcie oraz dodatkowo wartości 95 percentyla (tzw. „wysokie pobranie”). Wartości szacowanego średniego dziennego pobrania (EDI) w 92% przypadków były ≤2% odpowiedniej wartości ADI (akceptowane dzienne pobranie). Jedynie w 2 przypadkach oszacowane narażenie długoterminowe przekroczyło 5% ADI. „Wysokie pobranie” w 90% przypadków nie przekraczało 5% wartości odpowiedniej wartości ADI. Uzyskane wyniki wskazują na szeroki margines bezpieczeństwa.

Ryzyko krótkoterminowe ocenia się w przypadku niezgodności z wartością NDP stwierdzanych w monitoringu i urzędowej kontroli żywności. Przy szacowaniu narażenia krótkoterminowego, uwzględnia się wynik analizy oraz przyjmuje się największą, spośród wszystkich Państw Członkowskich, tzw. „dużą porcję” produktu wyrażoną w g/kg masy ciała. Ze względu na obserwowane w kolejnych latach różne profile niezgodności, przedstawiono wyniki obejmujące okres 2 lat (2019-2020). Na 210 niezgodności z wartością z NDP odnotowanych w tym okresie, 153 przypadki dotyczyły owoców i warzyw. Najczęstszą przyczyną niezgodności stwierdzonych w owocach i warzywach był chlorpiryfos (n=45) i linuron (n=22). Dla 76 niezgodności z NDP oszacowane narażenie nie przekraczało ostrej dawki referencyjnej (ARfD); dla 19 niezgodności oszacowane narażenie przekraczało wartość ARfD. W przypadku 58 niezgodności nie scharakteryzowano ilościowo ryzyka ze względu na właściwości toksykologiczne uniemożliwiające ustalenie toksykologicznej wartości odniesienia lub z innych istotnych powodów. W takich przypadkach przyjmowano domyślnie, że każda niezgodność z NDP może stwarzać potencjalne zagrożenie dla zdrowia.

Uwzględniając fakt, że przyjęte założenia i modele obliczeniowe przeszacowują ryzyko można ogólnie ocenić, że pozostałości pestycydów w owocach i warzywach dostępnych na krajowym rynku nie stwarzają zagrożenia dla zdrowia. Konieczne jest kontynuowanie urzędowej kontroli i monitoringu jako metody oceny jakości zdrowotnej żywności dostępnej w obrocie. Należy zwrócić szczególną uwagę na wyjaśnianie przyczyn występowania niezgodności z wartościami NDP i ich eliminację.

—–

¹ Pracę wykonano w ramach projektu Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021-2025 finansowanego przez Ministra Zdrowia