dr inż. n. rol. Katarzyna Stoś
Ekspert Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – Państwowego Instytutu Badawczego
Kierownik Zakładu Żywienia i Wartości Odżywczej Żywności. Ekspert w grupach roboczych Komisji Europejskiej i Rady Unii Europejskiej z zakresu prawa żywnościowego, suplementów diety, produktów specjalnego przeznaczenia żywieniowego, witamin i składników mineralnych dodawanych do żywności, znakowania żywności.
Uczestniczy w pracach Komitetu Kodeksu Żywnościowego FAO/WHO ds. żywienia oraz żywności specjalnego przeznaczenia żywieniowego. Jest członkiem sieci naukowej EFSA ds. danych o spożyciu żywności oraz krajowych grup ekspertów m.in. Zespołu ds. Suplementów Diety w ramach Rady Sanitarno-Epidemiologicznej przy GIS.
Obszary działań: badania spożycia żywności, ocena spożycia witamin, składników mineralnych, suplementów diety, dodatków do żywności, skład i jakość zdrowotna żywności, programy zmniejszania ryzyka chorób na tle wadliwego żywienia (szczególnie na tle niedoboru jodu,); ocena składu, kwalifikacji i znakowania środków spożywczych, w tym suplementów diety.
Streszczenie wykładu
SPOŻYCIE WARZYW I OWOCÓW W WYBRANYCH GRUPACH POPULACYJNYCH W POLSCE W ODNIESIENIU DO AKTUALNYCH ZALECEŃ.
Warzywa i owoce odgrywają szczególną rolę żywieniową dostarczając witamin, składników mineralnych oraz innych cennych składników bioaktywnych, a także błonnika. Produkty te w istotny sposób zmniejszają ryzyko wielu chorób, w tym chorób układu sercowo-naczyniowego, otyłości, cukrzycy, niektórych nowotworów. Eksperci, w tym WHO zalecają spożycie co najmniej 400 g owoców i warzyw dziennie (z wyjątkiem ziemniaków i innych bulwiastych bogatych w skrobię).
W pracy przedstawione zostały dane o spożyciu warzyw, owoców oraz ich przetworów w Polsce. Dane dotyczące częstotliwości spożycia wybranych grup warzyw i owoców przez dzieci, młodzież i osoby dorosłe uzyskane zostały w ramach reprezentatywnego Krajowego badania sposobu żywienia i stanu odżywienia przeprowadzonego w latach 2019-2020 [1]. Ponadto przedstawione zostały dane o spożyciu warzyw i owoców w Polsce na podstawie wyników badań budżetów gospodarstw domowych przeprowadzonych przez Główny Urząd Statystyczny na reprezentatywnych próbach gospodarstw domowych [2].
Średnie spożycie owoców, warzyw oraz ich przetworów (bez soków) w gospodarstwach domowych w Polsce w 2020 r. wyniosło 292 g/os/dzień, co stanowiło 73% zalecanej ilości przez WHO. Dla porównania w roku 2010 przeciętne spożycie w przeliczeniu na osobę wyniosło 281 g/dzień, czyli 70% zalecanej ilości.
Analiza częstotliwości spożycia warzyw, zarówno w grupach dzieci, młodzieży, jak i osób dorosłych wykazała, że najczęściej spożywanymi były warzywa o jadalnych owocach, takie jak pomidory, papryka, ogórki. Wśród dzieci w wieku 3-9 lat codziennie jadło je 13,5% badanych, a 67,2% kilka razy w tygodniu. Pozostałe warzywa zwykle pojawiały się w ich jadłospisach 1-3 razy w tygodniu.
W grupie młodzieży warzywa o jadalnych owocach codziennie występowały w diecie tylko 14,4% chłopców i 17% dziewcząt. Większość spożywała je 2-3 razy w tygodniu (35,4% chłopców i 34% dziewcząt) bądź 4-5 razy w tygodniu (30,2% i 31,6%).
Wśród osób dorosłych warzywa o jadalnych owocach zazwyczaj spożywane były 2-3 razy w tygodniu (przez 38,9% mężczyzn i 34,4% kobiet) bądź 4-5 razy w tygodniu (przez 32,2% badanych). Raz dziennie spożywało je 10,6% mężczyzn i 14,7% kobiet.
Analiza częstotliwości spożycia owoców wykazała, że zarówno w grupie dzieci, młodzieży, jak i osób dorosłych najbardziej popularne były jabłka i gruszki.
W diecie 64,2% dzieci w wieku 3-9 lat jabłka i gruszki występowały kilka razy w tygodniu, a codziennie w diecie 22,8% dzieci.
Młodzież często spożywała jabłka i gruszki 2-3 razy (34,8% chłopców i 37,7% dziewcząt) lub 4-5 razy w tygodniu (29,8% i 23,9%). Część badanych (14,5% chłopców i 20,1% dziewcząt) spożywała je przynajmniej raz dziennie.
Mężczyźni i kobiety spożywali te gatunki owoców głównie 2-3 razy w tygodniu (odpowiednio: 41,4% i 39,2%). Niewielki odsetek odpowiedzi wskazywał na codzienne spożycie jabłek lub gruszek (mężczyźni – 8,2%, kobiety – 11,7%).
Reasumując, badania spożycia w gospodarstwach domowych wykazały, że w ciągu ostatniej dekady, spożycie warzyw i owoców w Polsce było poniżej zalecanej ilości 400 g/osobę/dzień. Mimo, iż zalecenia wskazują na spożywanie warzyw i owoców kilka razy w ciągu dnia, to w przypadku dzieci, młodzieży i osób dorosłych dotyczyło to niewielkiej grupy badanych. Niezbędne jest zwiększenie udziału warzyw i owoców w codziennej diecie oraz upowszechnianie wiedzy o ich wartości odżywczej i właściwościach zdrowotnych.
Źródła danych:
1. Stoś K., Rychlik E. Woźniak A. i wsp. Krajowe badanie sposobu żywienia i stanu odżywienia. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy. Warszawa 2021 (https://www.pzh.gov.pl/download/28206)
2. GUS, Budżety gospodarstw domowych w latach 2010-2020, Warszawa 2011-2021