SYSTEM ZNAKOWANIA NUTRI-SCORE W OPINII POLSKICH KONSUMENTÓW

Komisja Europejska w ramach strategii „od pola do stołu” podkreśla istotną rolę systemów   znakowania na froncie opakowania w ułatwieniu konsumentom podejmowania optymalnych wyborów żywieniowych, które to są jednym z elementów strategii przeciwdziałania otyłości i innym niezakaźnym chorobom dietozależnym.  

Nutri Score to dobrowolne rozwiązanie funkcjonujące w ramach znakowania wartością odżywczą z przodu opakowania, które coraz powszechniej stosowane jest w oznakowaniu produktów spożywczych w krajach europejskich, również w Polsce.

W 2021 r. państwa oficjalnie zaangażowane i wprowadzające Nutri-Score tzw. COEN powołały komitet naukowy, którego zadaniem jest niezależne doradztwo w zakresie potencjalnej aktualizacji obecnego algorytmu Nutri-Score oraz dowodów naukowych stanowiących podstawę wpływu Nutri-Score na zdrowie publiczne. W 2022 komitet naukowy opublikował propozycję aktualizacji algorytmu w kategorii żywności ogólnej biorącą pod uwagę wytyczne żywieniowe (Food Based Dietary Guidelines).

Celem badania było określenie czy i na ile wybrane systemy oznaczania wartości odżywczej (Nutri- Score vs. RWS) pomagają konsumentom w klasyfikacji produktów pod kątem ich jakości odżywczej oraz czy i w jakim zakresie, dodatkowe informacje o systemach, poprawiają ich percepcję oraz klasyfikację produktów.

Badanie ilościowe realizowane online, wywiady kwestionariuszowe wspomagane komputerowo (CAWI), na reprezentatywnej, ogólnopolskiej próbie, N=1017 osób w wieku 18-64 lat, odpowiedzialnych lub współodpowiedzialnych za zakupy produktów spożywczych.

Wartość odżywcza produktu jest brana pod uwagę przy podejmowaniu decyzji zakupowych przez 61% badanych. Częściej wartości odżywcze sprawdzają kobiety, osoby poniżej 50 roku życia oraz mieszkańcy miast powyżej 500 tysięcy mieszkańców. Choć Nutri-Score (NS) stosowany jest w Polsce od niedawna blisko 40% respondentów już się z nim spotkało.  Konsumenci doceniają NS za czytelność, przejrzystość, prostotę, a także wartość informacyjną. Po krótkim wytłumaczeniu 68% poprawnie uszeregowało produkty w ramach tych samych kategorii oznakowane NS w porównaniu z produktami, które nie miały żadnego oznakowania (4%) oraz tymi, które znakowane były powszechnie stosowanym systemem RWS (14%).

Oznaczenie Nutri-Score ma pozytywny wpływ na poprawność klasyfikacji produktów w ramach tej samej kategorii ze względu na ich ogólną jakość odżywczą.

Choć konsumenci lepiej znają te systemy znakowania żywności, które są z nimi dłużej (RWS) to Nutri-Score znajduje ich uznanie – zwłaszcza po krótkim wyjaśnieniu.

Konsumenci doceniają jego graficzne przedstawienie w formie skali, które przemawia szczególnie do osób, które rzadko czytają etykiety produktów.

Nutri – Score wpływa na intencje zakupowe, tj. deklaratywnie zwiększa chęć zakupu produktów wyżej ocenianych w skali Nutri-Score w ramach tej samej kategorii produktowej.

Warto podkreślić istotną rolę dalszych działań edukacyjnych w zakresie właściwego zrozumienia zasad systemu.

KSZTAŁTOWANIE PREFERENCJI ŻYWIENIOWYCH DZIECI JAKO PRAKTYKA PROZDROWOTNA.

Preferencje żywieniowe nabywane są od najwcześniejszych dni życia…  płodowego. Następnie kształtowane są w czasie karmienia mlekiem mamy, rozszerzania jadłospisu niemowląt i wyborów pokarmowych dla małych dzieci. Duży wpływ na ten czas ma sposób żywienia mamy (w czasie ciąży i karmienia) i dieta „stołu rodzinnego”. 

W procesie kształtowania preferencji żywieniowych podkreśla się istotność prawidłowego rozszerzania diety niemowląt. Ważne są produkty, które są wprowadzane do jadłospisu, ich konsystencja oraz odpowiedni czas podania. Etap wprowadzania pokarmów uzupełniających do diety niemowlęcia można zacząć po skończonym 17 tygodniu życia, ale nie później, niż w 26 tygodniu. Nie ma zaleceń mówiących o tym, jaki produkt powinno się zaproponować dziecku najpierw. Skoro kolejność nie ma większego znaczenia, lepiej więc zacząć od podaży warzyw. Owoce są lepiej tolerowane z uwagi na ich słodki smak, dlatego najlepiej podać je dopiero po około 2 tygodniach od wprowadzania warzyw. Warto podawać różnorodne produkty (z grupy dozwolonych), czasami próbując kilka-, a nawet kilkunastokrotnie zanim dziecko zje poponowany produkt lub potrawę. 

Dzieci mają naturalną preferencję do smaku słodkiego i słonego oraz pokarmów o wyższej energetyczności (tłustych i bogatych w węglowodany proste). Nie znaczy to, że należy potrawy dosalać lub słodzić, ponieważ praktyka taka może mieć negatywny wpływ na zdrowie. Tak samo powinniśmy unikać podaży soków owocowych.  

Łatwość akceptacji nowych pokarmów zmienia się z wiekiem – najlepsze w tym procesie są 2 pierwsze lata. Małe dzieci, w wieku 2-5 lat, spożywają niechętnie nowe pokarmy i potrawy. Wskazuje się tu na mechanizmy wrodzone, obronne (tzw. neofobia). Należy przyjąć, że jest to etap przejściowy. 

Jednym z ważniejszych czynników wpływających na preferencje smakowe i żywieniowe jest oddziaływanie środowiska, warunki społeczne, przekonania kulturowe. Kluczowa jest wiedza kobiety na temat żywienia w czasie ciąży, karmienia piersią, rozszerzania diety niemowlęcia. Nawet krótka edukacja w tym temacie daje pozytywne efekty i zachęca do prawidłowych, prozdrowotnych zachowań. To przede wszystkim rodzice, a później inni członkowie rodziny wpływają na kształtowanie nawyków żywieniowych dzieci. 

Preferencje żywieniowe, na które wpłyniemy w pierwszych latach życia dziecka, utrzymują się i stanowią podstawę zdrowego trybu życia. Jest to moment będący początkiem zapobiegania rozwojowi chorób cywilizacyjnych w życiu dorosłym.  

CZY AZOTANY W WARZYWACH SĄ ZAGROŻENIEM DLA KONSUMENTA?

Azotany (V) są związkami powszechnie występującymi w przyrodzie, m.in. są obecne w warzywach, w których się kumulują. Związki te są stosowane m.in. w rolnictwie jako nawozy sztuczne, są też celowo dodawane do niektórych środków spożywczych (głównie produktów mięsnych) w charakterze substancji dodatkowych. Warzywa zawierają więcej azotanów (V) niż inne rodzaje żywności i są głównym źródłem narażenia człowieka na te związki przy pobraniu wraz z dietą. Zielone warzywa liściaste, takie jak szpinak, sałata i rukola zawierają największe ilości azotanów (V), natomiast warzywa, których jadalnymi częściami są organy gromadzące zapasy w roślinie – np. marchew, ziemniak, por, cebula, pomidor, nasiona groszku i fasoli charakteryzują się relatywnie niską zawartością tych związków.

W opinii z 2008 r. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) stwierdził, że oszacowane narażenie człowieka na azotany (V) zawarte w warzywach nie stanowi istotnego ryzyka dla zdrowia konsumenta. Korzyści wynikające ze spożywania warzyw są większe niż ryzyko związane z pobraniem azotanów (V) zawartych w tych warzywach.

W 2017 r. EFSA wydał opinię dotyczącą bezpieczeństwa stosowania azotanów (V) jako substancji dodatkowych (azotan sodu E 251 oraz azotan potasu E 252). EFSA stwierdził, że narażenie konsumenta na azotany (V) stosowane wyłącznie jako substancje dodatkowe jest mniejsze niż 5% całkowitego narażenia na te związki występujące w żywności. We wszystkich badanych grupach populacji (niemowlęta, małe dzieci, dzieci (3-9 lat), nastolatkowie, dorośli i osoby starsze) głównym źródłem pobrania azotanów (V) były warzywa i produkty na bazie warzyw.

Średnie narażenie konsumenta na azotany (V) ze wszystkich źródeł (czyli jako substancje dodatkowe, zanieczyszczenie oraz naturalna obecność) przekracza akceptowane, dzienne pobranie (ADI) tych związków tylko dla małych dzieci (1-3 lat) oraz dzieci w wieku 3-9 lat przy maksymalnym spożyciu żywności zawierającej azotany.

W 2010 r. NIZP-PZH oszacował pobranie azotanów (V) wraz z dietą w Polsce. Pobranie tych związków warzywami w Polsce było o ponad połowę niższe od podanego w opinii EFSA z 2008 r. dla przeciętnego konsumenta UE. Przyczyną niższego niż przeciętne

pobranie azotanów (V) z warzywami w Polsce może być niższe spożycie warzyw w naszym kraju (ok. połowa wartości przyjętej dla UE) oraz inny profil spożycia warzyw – w polskiej diecie dominują ziemniaki, kapusta, buraki marchew i pomidory; spożycie warzyw liściastych takich jak sałata i szpinak (kumulujących duże ilości azotanów (V)) jest stosunkowo niewielkie. Całkowite pobranie azotanów (V) wraz z dietą w Polsce nie przekraczało ADI dla osób dorosłych o masie 60 kg.

Podsumowując, narażenie osób dorosłych w Polsce na azotany (V) pobierane wraz z dietą, w tym azotany (V) zawarte w warzywach, nie stanowi ryzyka dla zdrowia.